ايمن سازي

۱۴۰۱ جمعه ۱۴ بهمن

ايمن سازي

واكسن چيست ؟
موجود زنده ، مانند بدن انسان به خودي خود نيروي مقاومت و غلبه يافتن بر ميكروب ها را دارد . اين حالت را « مصونيت » مي نامند. اما در برخي از موارد بايد بدن را از خارج كمك كرد ، تا چنين مصونيتي را پيدا كند . در بسياري از بيماري هايي كه از ويروس پديد مي آيند ، اگر انسان يكبار آن بيماري را بگيرد و خوب بشود ديگر در برابر آن مصونيت پيدا مي كند . مثلاً آبله ، سرخك و آبله مرغان از بيماري هايي هستند كه اگر يك بار انسان آنها را بگيرد ، براي هميشه از آنها مصونيت پيدا مي كند . يعني ديگر آنها را هرگز نخواهد گرفت .
اما بيماري هاي ديگري مانند آنفولانزا ممكن است چند بار به سراغ به سراغ انسان بيايند .پس براي رهايي از چنگ انها مي آيند و به طور مصنوعي در انسان مصونيت ايجاد مي كنند .
بدين طريق كه ويروس ضعيف شده آن بيماري را به بدن تزريق كرده ، انسان را دچار يك حالت خفيفي از آن بيماري مي نمايند. ولي چون اين بسيار ضعيف است، انسان به زودي بهبودي مي يابد و پس از بهبودي كامل براي يك مدت طولاني در برابر آن مرض ، مصونيت مي يابد .
واكسن زدن يعني تزريق ويروس ضعيف يك بيماري به بدن.
واكسن داراي ميكرب بيماري است كه البته آنرا ضعيف و بي آزار ساخته اند واكسن از پي تزريق در بدن انسان « پادزهر » درست مي كند كه با ويروس بيماري وارد نبرد مي شوند و آنها را خنثي ميكنند .
چكونگي كشف واكسن اوليه
جنر واكسن خود را در پي كار طولاني و طاقت فرسا در آزمايشگاه كشف نكرد. در 19 سالگي شيردوشي به او گفته بود كه هرگز به آبله مبتلا نخواهد شد، چون قبلاً به آبله گاوي مبتلا شده بود. بعدها وقتي جنر پزشك شد و به بي‌فايده بودن تلاشهايش براي درمان اين بيماري پي برد، جمله آن شيردوش را به خاطر آورد. اوتحقيق كرد و دريافت شيردوشان تقريباً هرگز، حتي وقتي از مبتلايان به آبله پرستاري مي‌كنند، دچار آبله نمي‌شوند. به نظرش رسيد كه آبله گاوي را به افراد تلقيح كند، تا آنها را از ابتلا به بيماري مرگبارتر آبله مصون سازد. اين بخت ياري حقيقي بود. بدون اينكه زحمتي بكشد، دريافت كه آبله گاوي باعث ايمني در برابر آبله مي‌شود. قوه تشخيص او به اندازه‌اي بود كه توانست به ارزش اين حقيقت پي ببرد و از آن استفاده كند.

جنر در سال 1775 در زمينه عقايد روستاييان گلاسترشر درباره آبله به تحقيق پرداخت و دريافت كه دو نوع آبله گاوي وجود دارد و فقط يكي از آنها از آبله پيشگيري مي‌كند. همچنين تعيين كرد كه نوع موثر آبله گاوي تنها وقتي اثر محافظتي دارد كه در مرحله خاصي از بيماري منتقل شود. او براي آزمودن نظريه‌اش مقداري از مايع درون تاولهاي دست شيرفروشي را كه به آبله گاوي مبتلا بود بيرون كشيد و آن را به لندن برد و با دقت مايع آبله را به پسركي تلقيح كرد و همانطور كه جنر پيش‌بيني كرده بود پسرك به آبله دچار نشد. جنر از واژه واكسيناسيون استفاده نكرد، بلكه به جايش لفظ مايه‌كوبي يا « واريوله واكسينه» را به كار برد معناي لغوي اصطلاح لاتيني اخير « تاولهاي ريز گاو » است. تا حدود يك قرن بعد، مايه كوبي جنري آبله گاوي، تنها روش ايمن‌سازي عليه بيماري بود.
طرز ساختن واكسن چگونه است ؟
واكسن را اينگونه ميسازند : نخست حيواني را عمداً دچار بيماري مورد نظر مي كنند . سپس ويروس آن بيماري را از بدن حيوان مزبور جدا مي سازند .
مجدداً اين ويروس را به حيواني ديگر تزريق مي كنند و پس از بيمار شدنش ، باز ويروس را از بدنش جدا مي سازند . آنقدر اين عمل را تكرار مي كنند تا به قدري ويروس ضعيف گردد كه اگر آنرا به بدن انساني تزريق كنند نه تنها او را بيمار نكند، بلكه برايش مصونيت هم پديد آورد .
راه ديگر واكسن سازي اين است كه آن را از ويروسهاي مرده يا بي فعاليت به دست مي آورند .
با تزريق اين نوع واكسن بدن مشغول ساختن پادزهر مي شود و خود را آماده دفاع در برابر ميكر وب اصلي مي كند .براي بيماري خواب و آنفولانزا از اين روش استفاده مي كنند . و بالاخرهگاهي هم خود ويروس را بي آنكه ضعيفش گردانند از راه پوست به بدن تزريق مي نمايند . آنگاه چون ويروس از راه غير طبيعي وارد بدن گرديده ، باز در آن ايجاد مصونيت ميكند .
ايمن‌سازي
هرگونه اقدامي كه به منظور جلوگيري از بروز عفونت و يا تخفيف شكل طبيعي بيماري در فردي با تجويز آنتي‌بادي يا آنتي‌ژن بعمل آيد ايمن‌سازي گفته مي‌شود. با تزريق عضلاني يا وريدي آنتي‌بادي، ايمني غيرفعال يا انتقالي ايجاد مي‌گردد. دوام اين نوع ايمني كوتاه است و بستگي به نيمه عمر آنتي‌بادي در بدن فرد دريافت كننده دارد و اين مدت درحدود 3 تا 4 هفته مي‌باشد.
درصورت تجويز آنتي‌ژن كه شامل ميكرو ارگانيسم ضعيف شده ، كشته شده و يا اجزاء آن مي‌باشد، دستگاه ايمني فرد دريافت كننده تحريك و بطور فعال آنتي‌بادي توليد مي‌كند. ايمني بدست آمده دراين حالت را ايمني فعال گويند. دوام اين نوع ايمني ، طولاني‌تر از نوع غيرفعال است.
واكسيناسيون يا ايمن‌سازي فعال
واكسيناسيون اقدام بسيار مهم و با ارزشي است كه بوسيله آن با هزينه كم مي‌توان از ابتلاء به بيماري هاي عفوني جلوگيري كرد. با اجراي برنامه واكسيناسيون همگاني در جهان، شيوع بسياري از بيماريهاي خطرناك دربين شيرخواران، كودكان و بالغين كاهش بارزي پيدا كرده است بطوريكه اكنون شيوع بيماريهاي خطيري چون ديفتري، كزاز، سياه سرفه، سرخك و فلج اطفال با واكسيناسيون همگاني با موفقيت ، كنترل و در بسياري از كشورها عملاً به حداقل ميزان خود رسيده است ، يا بيماري آبله كه با واكسيناسيون همگاني و پيگيري جهاني ريشه‌كن شده است.
تاريخچه
شايد بيشتر افراد نام ادوارد جنر را شنيده و يا در كتاب هاي پزشكي نام آن را ديده باشند. وي با تلقيح مايع آبله گاوي به بدن پسر بچه اي بنام جيمز فيپس ، توانست از آبله انساني جلوگيري نمايد. جنر با مشاهده زنان شيردوش متوجه شد كه اين زنان به آبله انساني مبتلا نمي شوند. جنر از واژه واكسيناسيون استفاده نكرد بلكه لفظ مايه كوبي را بجاي آن بكار برد.
بعد از جنر فردي بنام لوئي پاستور بزرگترين سهم را در شكل گيري علم واكسيناسيون و شناخت ايمني بدن ايفا كرد. پاستور شيوه جنر را ادامه داد و توانست واكسن هاري را توليد كند. در سال 1980 سازمان جهاني بهداشت ريشه كن شدن آبله را اعلام كرد.
برنامه گسترش ايمن سازي EPI (Expanded program on immunization) در جهان از سال 1974 آغاز شد. در كشور ما نيز در سال 1363 با هدف ايجاد مصونيت فعال در كودكان گروه سني زير يكسال در برابر بيماري هاي قابل پيشگيري با واكسن (ديفتري، كزاز، سياه سرفه، سرخك، فلج اطفال و سل) آغاز شد و در سال 1372 واكسيناسيون هپاتيت B نيز در برنامه گسترش ايمن سازي گنجانده شد.

...